یادداشتی بر مقالهی «وقف نامهی میرزا محمد یوسف اشرفی»
در این مقاله راسخون یادداشتی بر مقاله ی «وقف نامه ی میرزا محمد یوسف اشرفی» خواهیم داشت.
مقدمه:
جهت آگاهی خوانندگان عزیز یادآور میشویم که درباره ی چاپ و انتشار مقاله استاد ستوده مکاتبهای بین ایشان و سردبیر مجله انجام پذیرفت که استاد ارجمند طی آن مکاتبه با تواضع و بزرگواری، نقد و تکمیل مقاله را به جوانان پژوهش گر واگذار کرده اند و یادآور شده اند که فرصت کافی برای رفع نقائص ندارند. خوشبختانه یکی از پژوهش گران نقدی بر این مقاله دارند که در ذیل میآید.(سردبیر محترم مجله ی وقف، میراث جاویدان!)
با تقدیم سلام
مقاله ی «وقفنامه ی میرزا محمد یوسف اشرفی» را در شماره ی 18 آن مجله ی وزین، که حاصل پژوهش استاد ارجمند جناب دکتر ستوده بود، خواندم. ابهاماتی در حین مطالعه پیش آمد و مرا بر آن داشت تا با استفاده از پرونده ی موجود در آرشیو مرکزی سازمان اوقاف به شماره ی 290 موضوع را پی گرفته و به نکات ذیل دست یابم. گرچه در این بررسی غرض نوشتن مقاله ای تازه یا تکمیل تحقیقات آن بزرگوار نبوده است.
- جناب دکتر ستوده یادآور نشده اند که اصل این سند در کجا نگهداری می‌شود. همچنین نمیدانیم ایشان اصل را در اختیار داشته اند یا رونوشت ناقص را. و همچنان این پرسش باقی است که چرا ایشان بخشی از سند را در متن چاپی نیاورده اند.
- دیگر اینکه در مقدمه، به چاپ مجموعه ای از اسناد خاندان اشرفی اشاره فرموده و آن را نیز معرفی ننموده اند؛ حال آنکه این معرفی برای علاقه مندان و پیگیران این موضوع کمک بس بزرگی بود.
- هم چنین این سند را بدون ذکر موارد مشابهت قابل مقایسه با وقفنامه ی «مظفر بتکچی» دانسته اند و چنانکه گفته اند این سند هنوز به چاپ نرسیده است. پس برای خوانندگان چگونه میتواند این مقایسه انجام پذیرد.
- در مورد اندازهی سند نیز اظهار فرموده اند که کمتر وقفنامه ای به این درازا و پهنا - دو و نیم متر در بیست و یک سانتیمتر - یافت می‌شود، حال آنکه در این دوره و حتی پیش از آن خاصه در میان اسناد رجال و سرشناسان و اماکن موقوفهای چون مسجد، مدرسه و... طول و عرض در این مقیاس فراوان دیده می‌شود.
- ایشان درباره ی واقف، تنظیم کننده ی سند و کاتب نیز چیزی ذکر نکرده اند، چه خوب بود با اطلاعات وسیعی که ایشان در اختیار دارند حداقل مقدمهای مختصر و مفید مینگاشتند تا خواننده استفاده ی بیشتری می برد. علاوه بر آن، نام کاتب «کبوری» ذکر شده که در رونوشت‌های موجود در آرشیو سازمان «کجوری» آمده است.
- در اینجا برای اینکه این یادداشت بی‌فایده نباشد متن سجلات نیز که در آن مقاله به چاپ نرسیده است آورده می‌شود:
سجلات زیر بسمله...
سطر اول از چپ به راست:
1. قد وقع الاعتراف عن الواقف الموفق بالوقف حسب ما زبر و رقم فیه لدی و کتبه الداعی لدوام الدولة القاهرة[مهر چهارگوش:] لا اله الا الله الملک الحق المبین علی اصغر.
2. بسم الله اشرف الاسماء، اعترف الواقف المؤید بالوقف المخلد و الحبس المؤید کما رقم فیه لدی حرره الداعی لدوام الدولة القاهره[مهر چهارگوش:]لا اله الا الله الملک الحق المبین عبده احمد.
3. قد وقع الاعتراف عن الواقف الموفق بالوقف المخلد و الحبس المؤبد کما رقم زبر فیه لدی حرره الداعی[مهر چهارگوش:]لا اله الا الله الملک الحق المبین زین العابدین.
4. وضع و صح بتمام ما زبر، و کتبه[مهر بیضی:]عبده سید مرتضی بن محمد مهدی الحسنی الحسینی
5.[در حاشیه ی سمت راست ]وضح... کما زبر و کتبه الداعی[مهر بیضی:]عبده ابوالقاسم بن محمد محسن الحسنی الحسینی.
سطر دوم از راست به چپ:
6. بسم الله تعالی شأنه. قد وضح و صح ما زبر فیه لدی العبد الجانی[مهر بیضی:]عبده الراجی محمد مهدی.
7. بسم الله خیر الاسماء. به هیچ وجه شبهه و ریبی در تحقیق وقف از مرحوم واقف معظم بر وجه مرقوم و صدور اعتراف از آن مرحوم بر وجه مسطور نیست، خداوند بر علو درجات او بیفزاید. حرره الاحقر الجانی حسن آشتیانی فی صفر 1293[مهر بیضی 2 مرتبه:]عبده الراجی محمد حسن.
8. بسمه تعالی. قد صح و وضح وقوع الوقف المسطور علی نهج المزبور لدی، حرره فی 26 شعبان المعظم سنه 1277[ مهر بیضی: ]محمد صادق الحسینی الطباطبایی.
9. قد ثبت توقیف الواقف الموفق - زاد الله توفیقاته بذکر حسناته الاشیاء المسطوره علی الا...اء المسفوره لدی الداعی لدوام الدوله العلیه[ مهر بیضی:]عبده الراجی حبیب الله الحسینی.
سطر سوم از راست به چپ:
10. قد وقع الاعتراف عن الواقف الموفق الموقف حسب ما رقم و زبر و القبض و الاقباض لدی کتب الداعی 1228[مهر بیضی:]عبده الراجی صفر علی
11. قد وضح و صح ما رقم فیه و کتب الخاطی[مهر چهارگوش:]العبد المذنب محمد رضا الحسینی
12. بسم الله تعالی. شبهه در صدور اعتراف از مرحوم واقف موفق بر وقف املاک مزبور ندارم. حرره[مهر چهار گوش:]الراجی عبدالحسین بن علی.
13. هو. قد وضح و صح ما رقم فیه و کتبه الداعی کثرت علی اربع نسخ[مهر بیضی کوچک:]ظنی بالله حسن.
14. هو. قد اقر و اعترف بجمیع ما رقم فیه لدی و کتبه الداعی[مهر بیضی بزرگ:]عبده الراجی محمد کاظم
از راست به چپ:
15. ثبت ما رقم کما رقم و سطر لدی[مهر گرد:]مؤمن الموسوی.
16. قد وقع الاعتراف عن الواقف الموفق بالتوفیقات الربانیه زاده الله توفیقاته کتبه الاثم الجانی[مهر چهارگوش (سمت راست): ]لا اله الا الله الملک الحق المبین عبده محمد هادی[مهر چهار گوش (سمت چپ:)]یوسف ایها الصدیق.
17. قد وقف الواقف الموفق بالتوفیقات الربانیه زاده الله توفیقا الاملاک المسطوره فی نهج المسطور و انا العبد الاقل المسیح[ مهر چهارگوش:]لا اله الله الملک الحق المبین عبده محمد علی[مهر بیضی:]عبده الراجی مسیح.
18. قد صدر الاعتراف من الواقف الجلیل و الموفق النبیل بجمیع ما زبر فی الزبر الملصقة تقریبا منه الی من وفقه لمراضیه و انا الجانی قرمیسین مولدا و الرازی مسکنا[مهر:]محمد.
مهرهای صفحه ی 41 و 44
مواردی نیز در ذکر مهرهای صفحه ی 41 و 44 مجله به صورت ناقص یا غیر مرتب به چاپ رسیده که به نظر میرسد شکل‌های زیر درستتر است.
1260.1 عبده ابوالقاسم بن محمد حسین[الحسنی ]الحسینی.
2. لا اله الا الله الملک[ الحق المبین علی اصغر ].
3.[عبده سید مرتضی بن محمد مهدی الحسنی ]الحسینی.
در صفحه ی 42 مجله ذکر شده است «در محل اتصال دو ورقه به یکدیگر دو مهر بیضی و یک مهر چهارگوش است که سجع آن شبیه مهرهای بالاست.»
مهرهای اشاره شده پنج بار در محل اتصال پاره های سند تکرار شده است و متن آنها به این قرار است:[سجع مهر سمت راست:]لا اله الا الله الملک الحق المبین. عبده احمد.
[سجع مهرهای سمت چپ:]«عبده الراجی مسیح» و«ظنی بالله حسن»
مهرهای صفحه ی 44 مجله:
1. سومین مهر که همان مهر ردیف 4 است که در رونوشت این گونه حک و اصلاح گردیده است: عبده[سید مرتضی]بن[محمد مهدی]الحسنی الحسینی.
2. چهارمین مهر، همان مهر ردیف 5 است: عبده ابوالقاسم بن محمد محسن الحسنی الحسینی.
- ایشان در مورد «آبهنه» فرموده اند که: «یکی دو فقره از رقبات مربوط به بخشی از تهران موسوم به «آبهنه» است که ظاهرا در انتهای خیابان امیریه و شرق دروازه ی قزوین قرار دارد.» در تأیید و تکمیل سخن ایشان باید گفت با توجه به وقفنامههای دیگر تهران می‌توان چنین نتیجه گرفت که:
آبهنه نام قدیم آب بخش کن است که خود بخشی از محله ی سنگلج محسوب می شود. به طور نمونه می‌توان به وقفنامه ی میرزا زکی نمری به تاریخ 1265 ه ق اشاره کرد که در آن عبارت «محله ی آب بخشان آبهنه» آمده و نیز وقفنامه ی حاجی عبدالرزاق تاجر کاشانی به تاریخ 1278 ه ق با عبارت «محله آبهنه ی سنگلج».
در اینجا شماری از کلماتی را که در متن به صورت ناخوانا (...) ذکر شده یا به اشتباه خوانده شده است، آورده م یشود. مطالب الحاقی در قلاب[]آمده است:
1. نخست بازار آفرینش را به جواهر عقول عقلیه و نفوس نفیسه بیاراست تا نیک را از بد[باز دانند از هر باب ].
4. صفدری که چون به عزم جهاد جهود تیغش[برمیان]مضموم گشته...
9. خود را متولی کفالت سایر اولاد دانسته در صله ی ارحام و شرایط مروت[ و صداقت لازمه ]و انصاف و دقت را منظور بدارد.
10. و در هر حال باید شرایط و لوازم وقف[ را منظور ]و معمول دارد.
در ص 39: واژه ی «کوبند» به اشتباه «گویند» نوشته شده است.
چوگان امرش را مهر و ماه هر دو[ کوبند ]و شکوه از رمحش چون افراخته آمد، هر دو گویند.
در ص 40: واژه ی «مسطوره»، به اشتباه «منظوره» نوشته شده است.
و تفصیل اعیان موقوفه[ مسطوره ]بدین دستور است.
- واژه رسد rasad که اغلب با حصه همراه است - حصه و رسد - در متن اشتباها به سکون سین اعراب گذاری شده است.
در پایان گفتنی است پرونده موجود در آرشیو سازمان اوقاف علاوه بر یک رونوشت خطی و یک رونوشت تایپی پر غلط، شامل یک استشهادیه مبنی بر وقف بودن زمین واقع درشمال خیابان یوسف آباد به کهریزک موسوم به علی شیرآباد قیچاق است (1339 ه ق) و دو مصالحهن امه راجع به همین زمین مربوط به سال‌های 1283 و 1304 ه ق و سه اجارهنامه که مربوط به سال‌های 1268 و 1306 و 1339 ه ق که میتواند در تحقیقات بعدی به کار آید.
منبع:
میراث جاویدان
نویسنده: امید رضایی دوانی
این مقاله در 1403/8/24 برور رسانی شده است.
با تقدیم سلام
مقاله ی «وقفنامه ی میرزا محمد یوسف اشرفی» را در شماره ی 18 آن مجله ی وزین، که حاصل پژوهش استاد ارجمند جناب دکتر ستوده بود، خواندم. ابهاماتی در حین مطالعه پیش آمد و مرا بر آن داشت تا با استفاده از پرونده ی موجود در آرشیو مرکزی سازمان اوقاف به شماره ی 290 موضوع را پی گرفته و به نکات ذیل دست یابم. گرچه در این بررسی غرض نوشتن مقاله ای تازه یا تکمیل تحقیقات آن بزرگوار نبوده است.
- جناب دکتر ستوده یادآور نشده اند که اصل این سند در کجا نگهداری می‌شود. همچنین نمیدانیم ایشان اصل را در اختیار داشته اند یا رونوشت ناقص را. و همچنان این پرسش باقی است که چرا ایشان بخشی از سند را در متن چاپی نیاورده اند.
- دیگر اینکه در مقدمه، به چاپ مجموعه ای از اسناد خاندان اشرفی اشاره فرموده و آن را نیز معرفی ننموده اند؛ حال آنکه این معرفی برای علاقه مندان و پیگیران این موضوع کمک بس بزرگی بود.
- هم چنین این سند را بدون ذکر موارد مشابهت قابل مقایسه با وقفنامه ی «مظفر بتکچی» دانسته اند و چنانکه گفته اند این سند هنوز به چاپ نرسیده است. پس برای خوانندگان چگونه میتواند این مقایسه انجام پذیرد.
- در مورد اندازهی سند نیز اظهار فرموده اند که کمتر وقفنامه ای به این درازا و پهنا - دو و نیم متر در بیست و یک سانتیمتر - یافت می‌شود، حال آنکه در این دوره و حتی پیش از آن خاصه در میان اسناد رجال و سرشناسان و اماکن موقوفهای چون مسجد، مدرسه و... طول و عرض در این مقیاس فراوان دیده می‌شود.
- ایشان درباره ی واقف، تنظیم کننده ی سند و کاتب نیز چیزی ذکر نکرده اند، چه خوب بود با اطلاعات وسیعی که ایشان در اختیار دارند حداقل مقدمهای مختصر و مفید مینگاشتند تا خواننده استفاده ی بیشتری می برد. علاوه بر آن، نام کاتب «کبوری» ذکر شده که در رونوشت‌های موجود در آرشیو سازمان «کجوری» آمده است.
- در اینجا برای اینکه این یادداشت بی‌فایده نباشد متن سجلات نیز که در آن مقاله به چاپ نرسیده است آورده می‌شود:
سجلات زیر بسمله...
سطر اول از چپ به راست:
1. قد وقع الاعتراف عن الواقف الموفق بالوقف حسب ما زبر و رقم فیه لدی و کتبه الداعی لدوام الدولة القاهرة[مهر چهارگوش:] لا اله الا الله الملک الحق المبین علی اصغر.
2. بسم الله اشرف الاسماء، اعترف الواقف المؤید بالوقف المخلد و الحبس المؤید کما رقم فیه لدی حرره الداعی لدوام الدولة القاهره[مهر چهارگوش:]لا اله الا الله الملک الحق المبین عبده احمد.
3. قد وقع الاعتراف عن الواقف الموفق بالوقف المخلد و الحبس المؤبد کما رقم زبر فیه لدی حرره الداعی[مهر چهارگوش:]لا اله الا الله الملک الحق المبین زین العابدین.
4. وضع و صح بتمام ما زبر، و کتبه[مهر بیضی:]عبده سید مرتضی بن محمد مهدی الحسنی الحسینی
5.[در حاشیه ی سمت راست ]وضح... کما زبر و کتبه الداعی[مهر بیضی:]عبده ابوالقاسم بن محمد محسن الحسنی الحسینی.
سطر دوم از راست به چپ:
6. بسم الله تعالی شأنه. قد وضح و صح ما زبر فیه لدی العبد الجانی[مهر بیضی:]عبده الراجی محمد مهدی.
7. بسم الله خیر الاسماء. به هیچ وجه شبهه و ریبی در تحقیق وقف از مرحوم واقف معظم بر وجه مرقوم و صدور اعتراف از آن مرحوم بر وجه مسطور نیست، خداوند بر علو درجات او بیفزاید. حرره الاحقر الجانی حسن آشتیانی فی صفر 1293[مهر بیضی 2 مرتبه:]عبده الراجی محمد حسن.
8. بسمه تعالی. قد صح و وضح وقوع الوقف المسطور علی نهج المزبور لدی، حرره فی 26 شعبان المعظم سنه 1277[ مهر بیضی: ]محمد صادق الحسینی الطباطبایی.
9. قد ثبت توقیف الواقف الموفق - زاد الله توفیقاته بذکر حسناته الاشیاء المسطوره علی الا...اء المسفوره لدی الداعی لدوام الدوله العلیه[ مهر بیضی:]عبده الراجی حبیب الله الحسینی.
سطر سوم از راست به چپ:
10. قد وقع الاعتراف عن الواقف الموفق الموقف حسب ما رقم و زبر و القبض و الاقباض لدی کتب الداعی 1228[مهر بیضی:]عبده الراجی صفر علی
11. قد وضح و صح ما رقم فیه و کتب الخاطی[مهر چهارگوش:]العبد المذنب محمد رضا الحسینی
12. بسم الله تعالی. شبهه در صدور اعتراف از مرحوم واقف موفق بر وقف املاک مزبور ندارم. حرره[مهر چهار گوش:]الراجی عبدالحسین بن علی.
13. هو. قد وضح و صح ما رقم فیه و کتبه الداعی کثرت علی اربع نسخ[مهر بیضی کوچک:]ظنی بالله حسن.
14. هو. قد اقر و اعترف بجمیع ما رقم فیه لدی و کتبه الداعی[مهر بیضی بزرگ:]عبده الراجی محمد کاظم
از راست به چپ:
15. ثبت ما رقم کما رقم و سطر لدی[مهر گرد:]مؤمن الموسوی.
16. قد وقع الاعتراف عن الواقف الموفق بالتوفیقات الربانیه زاده الله توفیقاته کتبه الاثم الجانی[مهر چهارگوش (سمت راست): ]لا اله الا الله الملک الحق المبین عبده محمد هادی[مهر چهار گوش (سمت چپ:)]یوسف ایها الصدیق.
17. قد وقف الواقف الموفق بالتوفیقات الربانیه زاده الله توفیقا الاملاک المسطوره فی نهج المسطور و انا العبد الاقل المسیح[ مهر چهارگوش:]لا اله الله الملک الحق المبین عبده محمد علی[مهر بیضی:]عبده الراجی مسیح.
18. قد صدر الاعتراف من الواقف الجلیل و الموفق النبیل بجمیع ما زبر فی الزبر الملصقة تقریبا منه الی من وفقه لمراضیه و انا الجانی قرمیسین مولدا و الرازی مسکنا[مهر:]محمد.
مهرهای صفحه ی 41 و 44
مواردی نیز در ذکر مهرهای صفحه ی 41 و 44 مجله به صورت ناقص یا غیر مرتب به چاپ رسیده که به نظر میرسد شکل‌های زیر درستتر است.
1260.1 عبده ابوالقاسم بن محمد حسین[الحسنی ]الحسینی.
2. لا اله الا الله الملک[ الحق المبین علی اصغر ].
3.[عبده سید مرتضی بن محمد مهدی الحسنی ]الحسینی.
در صفحه ی 42 مجله ذکر شده است «در محل اتصال دو ورقه به یکدیگر دو مهر بیضی و یک مهر چهارگوش است که سجع آن شبیه مهرهای بالاست.»
مهرهای اشاره شده پنج بار در محل اتصال پاره های سند تکرار شده است و متن آنها به این قرار است:[سجع مهر سمت راست:]لا اله الا الله الملک الحق المبین. عبده احمد.
[سجع مهرهای سمت چپ:]«عبده الراجی مسیح» و«ظنی بالله حسن»
مهرهای صفحه ی 44 مجله:
1. سومین مهر که همان مهر ردیف 4 است که در رونوشت این گونه حک و اصلاح گردیده است: عبده[سید مرتضی]بن[محمد مهدی]الحسنی الحسینی.
2. چهارمین مهر، همان مهر ردیف 5 است: عبده ابوالقاسم بن محمد محسن الحسنی الحسینی.
- ایشان در مورد «آبهنه» فرموده اند که: «یکی دو فقره از رقبات مربوط به بخشی از تهران موسوم به «آبهنه» است که ظاهرا در انتهای خیابان امیریه و شرق دروازه ی قزوین قرار دارد.» در تأیید و تکمیل سخن ایشان باید گفت با توجه به وقفنامههای دیگر تهران می‌توان چنین نتیجه گرفت که:
آبهنه نام قدیم آب بخش کن است که خود بخشی از محله ی سنگلج محسوب می شود. به طور نمونه می‌توان به وقفنامه ی میرزا زکی نمری به تاریخ 1265 ه ق اشاره کرد که در آن عبارت «محله ی آب بخشان آبهنه» آمده و نیز وقفنامه ی حاجی عبدالرزاق تاجر کاشانی به تاریخ 1278 ه ق با عبارت «محله آبهنه ی سنگلج».
در اینجا شماری از کلماتی را که در متن به صورت ناخوانا (...) ذکر شده یا به اشتباه خوانده شده است، آورده م یشود. مطالب الحاقی در قلاب[]آمده است:
1. نخست بازار آفرینش را به جواهر عقول عقلیه و نفوس نفیسه بیاراست تا نیک را از بد[باز دانند از هر باب ].
4. صفدری که چون به عزم جهاد جهود تیغش[برمیان]مضموم گشته...
9. خود را متولی کفالت سایر اولاد دانسته در صله ی ارحام و شرایط مروت[ و صداقت لازمه ]و انصاف و دقت را منظور بدارد.
10. و در هر حال باید شرایط و لوازم وقف[ را منظور ]و معمول دارد.
در ص 39: واژه ی «کوبند» به اشتباه «گویند» نوشته شده است.
چوگان امرش را مهر و ماه هر دو[ کوبند ]و شکوه از رمحش چون افراخته آمد، هر دو گویند.
در ص 40: واژه ی «مسطوره»، به اشتباه «منظوره» نوشته شده است.
و تفصیل اعیان موقوفه[ مسطوره ]بدین دستور است.
- واژه رسد rasad که اغلب با حصه همراه است - حصه و رسد - در متن اشتباها به سکون سین اعراب گذاری شده است.
در پایان گفتنی است پرونده موجود در آرشیو سازمان اوقاف علاوه بر یک رونوشت خطی و یک رونوشت تایپی پر غلط، شامل یک استشهادیه مبنی بر وقف بودن زمین واقع درشمال خیابان یوسف آباد به کهریزک موسوم به علی شیرآباد قیچاق است (1339 ه ق) و دو مصالحهن امه راجع به همین زمین مربوط به سال‌های 1283 و 1304 ه ق و سه اجارهنامه که مربوط به سال‌های 1268 و 1306 و 1339 ه ق که میتواند در تحقیقات بعدی به کار آید.
منبع:
میراث جاویدان
نویسنده: امید رضایی دوانی
این مقاله در 1403/8/24 برور رسانی شده است.
مقالات مرتبط
تازه های مقالات
ارسال نظر
در ارسال نظر شما خطایی رخ داده است
کاربر گرامی، ضمن تشکر از شما نظر شما با موفقیت ثبت گردید. و پس از تائید در فهرست نظرات نمایش داده می شود
نام :
ایمیل :
نظرات کاربران
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}